Erfgoeddag 2021: De nacht
Licht in de duisternis
Het thema van Erfgoeddag in 2021 is “De nacht”. Helaas kon onze geplande erfgoeddagactiviteit ook dit jaar niet doorgaan… maar dat wil niet zeggen dat we geen fan zijn van nachtelijk erfgoed!
Het merendeel van het verleden was er helemaal geen elektriciteit. De nacht moet heel donker geweest zijn voor de doorsnee prehistorische mens, Romein of middeleeuwer. Af en toe komen we op opgravingen voorwerpen tegen die wat licht in de duisternis konden scheppen: olielampen, kandelaars of een pittentrekkers voor kaarsen. In het depot bewaren we heel wat archeologische objecten die met verlichting te maken hebben. Hieronder zetten we enkele van deze voorwerpen in de kijker.
Uit het depot
Olielamp, Balgerhoeke (?) Datering: 1/150
De herkomst van dit olielampje is twijfelachtig. Het werd aangekocht door het Oudheidkundig Genootschap van Brugge als zijnde gevonden te Balgerhoeke. Het lampje is vervaardigd in een hard gebakken, zuivere witte klei en draagt een bruine glanzende verflaag. De tuit is breed en loopt op een driehoek uit. Hoewel de randen zelf de typische vorm van voluten vertonen, werden deze niet op de tuit zelf gemarkeerd. De spiegel is licht gewelfd. Enkele onduidelijke sporen van een reliëfversiering zijn bewaard gebleven. Het ovale oor is drieledig.
Olielamp, Knokke-Heist Heistlaan Datering: 200/250
Drie kleine fragmentjes van een Romeins olielampje in gevernist aardewerk uit Keulen (Oost-Gallië). De vondst van een Romeins olielampje in ons werkingsgebied is vrij uitzonderlijk.
Kandelaar, Damme Datering: 1100-1250
Deze kandelaar in Romaanse stijl is vervaardigd uit tin. De kandelaar heeft drie zijden. Op de eerste zijde is een koning te paard te zien met erboven een andere persoon. Op de tweede zijde staat een ridder achter zijn schild met een zwaard. Hierbij zijn ook nog een boom en een soort toren te zien. Op de laatste zijde is een allegorisch dier met erboven nog een dier (waarschijnlijk een vos) te zien. De zijribben van deze kandelaar zijn versierd me vogels en sprinkhanen. Boven de zijribben zijn steeds twee boogjes aanwezig zoals bekend uit latere paardjes-kandelaars.
Kandelaar, Brugge Zeebrugse Achterhaven II Datering: 12de eeuw
Dit is de voet van een Romaanse kandelaar, vervaardigd in een koperlegering. Het betreft eerder een eenvoudig type kandelaar, zonder versiering. Wel werden tussen de drie poten aan elke zijde 15 gaatjes aangebracht.
Kandelaar, Damme (?) Datering: 1300-1400
Een kandelaartje in lood-tinlegering op drie leeuwenpootjes. De kaarsenhouder, eikelvormig op een kelkvormig voetje, staat op een plateau met twee dubbele concentrische ringen. De eikelvorm is voor het onderste deel versierd met een netvormig motief en de kandelaar is uit een tweelobbige mal gegoten. Van onderen ook een netmotief.
Kandelaar, Brugge Wollestraat Datering: 1450/1550
Dit is een eenvoudige kaarsenhouder/kandelaar. Deze kon met nageltjes vastgespijkerd worden op een houten blokje.
Kandelaars werden gebruikt voor bijkomende verlichting in de huizen. De goedkopere kaarsen werden gemaakt van ongel (dierenvet), de duurdere variant van bijenwas. De pitten bestonden uit gevlochten draden van allerlei materialen, waaronder hennep en vlas.
Pittentrekker, Brugge Molenmeers Datering: 1500-1600
Een pittentrekker diende om de pit of lont van een olielamp een beetje op te trekken, nadat deze een periode gebrand had. Pittentrekkers waren vaak met behulp van een koperen ketting vastgemaakt aan de olielamp. Het is vrij zeldzaam om een compleet exemplaar te vinden. Op elk van de benen zijn zes identieke merktekens ingeslagen, bestaande uit een in elkaar lopende letter E en D, geflankeerd door een lelie en bekroond door een kroon. Dit teken verwijst wellicht naar de koperslager.
Olielampje, Brugge Annuntiatenstraat Datering: 1500/1600
Deze olielamp heeft twee reservoirschalen, één onder- en één bovenschaal. De lontlegger (een lip om de lont op te leggen) is bewaard gebleven. De lont wordt zo continu voorzien van een beperkte hoeveelheid olie en brandt langzaam maar zeker op. In de 16de en 17de eeuw hebben veel olielampen 2 bakken, waarbij de bovenste bak bestemd is voor de olie en de lont. De onderste dient als overloopbak of voor een tweede lont.
Vuurklok, Brugge Hauwersstraat Datering: 16de eeuw
Dit stuk maakte deel uit van het handvat van een vuurklok. Een vuurklok kon voor de haard geplaatst worden ter voorkoming van brand. Meestal gaf de open haard voldoende licht om de leefruimte wat te verlichten. Dergelijke vuurklokken waren vaak uitgebreid versierd omdat ze prominent in een leefruimte werden opgesteld. Het is voorlopig nog onduidelijk of de versiering hier om een deel van een gezicht gaat.
Olielamp, Brugge Ezelstraat Datering: 1750-1825
Dit vreemd object is de geknobbelde stam en een deel van de onderschaal van een olielamp. Deze is in Brugge gemaakt door een lokale pottenbakker. De geknobbelde stam kan zowel functioneel als decoratief bedoeld zijn. Door de knobbels heeft men immers meer grip op de lamp en ziet deze er ook meer uniek en speciaal uit. Olielampen werden gebruikt om de woning te verlichten en deze lamp is duidelijk een tafelmodel.